Obowiązek rozliczenia się zastawnika z syndykiem
Składniki majątku upadłego częstokroć obciążone są ograniczonymi prawami rzeczowymi. W odniesieniu do ruchomości najpowszechniejszym rodzajem zabezpieczenia jest ustanowienie zastawu rejestrowego. Jest to rozwiązanie o tyle korzystne, że z jednej strony ruchomości w dalszym ciągu pozostają we władaniu dłużnika i może on z nich korzystać, a z drugiej wierzycielowi przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia z przedmiotu zastawu przed wierzycielami osobistymi upadłemu. W warunkach postępowania upadłościowego, gdzie występuje stan głębokiej niewypłacalności, często jedynie wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo uzyskują zaspokojenie na satysfakcjonującym poziomie.
Zgodnie z art. 327 Prawa upadłościowego zastawnik może zaspokoić się z przedmiotu zastawu przez jego przejęcie albo zbycie w trybie określonym w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu przewiduje taki sposób zaspokojenia zastawnika.
Tego rodzaju zaspokojenie nie obydwa się przy tym na zasadach pełnej swobody i bezwarunkowo. Uzyskanie zaspokojenia w tym trybie generuje konieczność przeprowadzenia rozliczenia. Dokonanie tego w wymiarze faktycznym spoczywa na syndyku. W najprostszym ujęciu wierzytelność zastawnika zostanie docelowo pomniejszona o kwotę jaką uzyskał on przez przejęcie albo zbycie składnika majątku upadłego, na którym był zabezpieczony.
Generalna zasada sprawozda się do konieczności zwrotu do masy upadłości ewentualnej nadwyżki uzyskanej poprzez przejęcie przedmiotu zastawu albo jego zbycie. Wierzyciel rzeczowy nie powinien być bowiem bezpodstawnie wzbogacony, ze szkodą dla pozostałych wierzycieli. Nadwyżka winna trafić do funduszy masy upadłości i być podzielona pomiędzy pozostałych wierzycieli.
W sytuacji, gdy wierzyciel był jedynie wierzycielem rzeczowym – skorzystanie z niniejszego sposobu zaspokojenia skutkuje zamknięciem drogi dla dalszego dochodzenia zaspokojenia wierzytelności, w drodze podziału pozostałych funduszy masy upadłości. A contrario, jeżeli wierzyciel równolegle był wierzycielem osobistym, uzyskanie zaspokojenia z przedmiotu zakończenia nie oznacza finalizacji jego udziału w podziale funduszy masy upadłości.
Istotnym jest przy tym ustalenie w pierwszej kolejności wysokości wierzytelności zastawnika uznanej na liście wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Może to być szczególnie trudne, gdy wierzyciel zabezpieczony rzeczowo, pomimo skorzystania z powyższego trybu zaspokojenia, nie dokona samodzielnego zgłoszenia wierzytelności w toku postępowania upadłościowego.
Kolejnym etapem jest ustalenie faktycznej wartości przedmiotu zastawu. By było to możliwe, syndyk winien posiłkować się w tym aspekcie opinią biegłego, aby uzyskać rzetelną informację o wartości przedmiotu zastawu. Jest to istotne nie tylko z perspektywy rozliczeń z zastawnikiem, lecz również dla uniknięcia powstania ewentualnej szkody po stronie masy upadłości, na skutek niedokonania lub niedoszacowania kwot, jakie winien uiścić zastawnik. Przedmiotowe rozliczenie winno uwzględniać ponadto odrębności wskazane w ustawie o zastawie rejestrowym, która w odniesieniu do niektórych rodzajów składników majątkowych, wskazuje wprost sposób i kryteria ustalenia ich wartości na potrzeby związane z rozliczeniem pomiędzy zastawnikiem a zastawcą. Ustalenie finalnej ceny winno jednak być poparte całościową analizą i oceną biegłego, z zastosowaniem wyżej opisanych uregulowań szczególnych.
